Trzy style wychowania

Trzy style wychowania

„Mój mąż zupełnie nie wie, jak się odnosić do dzieci, bawi się z nimi w niebezpieczne gry, zupełnie nie dba o ich bezpieczeństwo. Juz sama nie wiem, co robić” mówi Marta

„Moja żona jest moim zdaniem nadopiekuncza. Najchętniej nie wypuczałaby dzieci z domu i założyła im ochraniacze na stałe. Nie wiem już co robic, żeby posmakowały prawdziwego życia”. mówii jej mąż Patryk

Gdy pojawiają się dzieci małżonkowie czasem ze zdumieniem odkrywają, że każde z nich ma odmienne wyobrażenie na temat metod wychowawczych. Zwykle pomysły na wychowanie dzieci czerpiemy z własnego domu, naśladując swoich rodziców. Choć w niektórych przypadkach staramy się unikać metod przez nich stosowanych. Gdy współmałżonek stosuje odmienne od naszych metody wychowawcze, źle się z tym czujemy. Może być to odczucie na tyle silne, że próbujemy zmieniać styl małżonka, interweniować, gdy rozmawia z dzieckiem, czy zmieniać wydane przez niego dziecku polecenia.

Dlaczego nie należy naprawiać błędów drugiej osoby?

Musimy sobie uświadomić, że próby „uratowania” dziecka przed „błędnymi metodami”, czy próby kontrolowania wszelkich poczynań małżonka nie są ani konieczne, ani mądre. Zaznaczam, że nie mówimy tu o patologii – tzn. sytuacji gdy małżonek katuje dziecko, lub je wykorzystuje seksualnie! Wtedy jak najbardziej należy interweniować. W normalnej rodzinie jednak mądrzej jest się powstrzymywać od prób „napraw” stylu rodzicielstwa drugiej osoby. Dlaczego?

Gdy spostrzegamy czyiś błąd, naturalnym impulsem jest próba naprawienia tego błędu. Jeśli np. uważamy, że małżonek jest zbyt surowy, stajemy się bardziej pobłażający, niż zwykliśmy być. Taki impuls jest zgubny w skutkach. Nie tylko nie „naprawiamy błędu” małżonka, ale doprowadzamy własne metody wychowawcze do granic absurdu. Np. Paweł często nosi swoją pięcioletnią Zosię na barana i strasznie się męczy. Mama Zosi uważa, że to zbytnie pobłażanie i w efekcie ostro krytykuje męża za noszenie, nawet gdy córeczka jest naprawdę zmęczona. Oczywiście  rezultatem częstych krytyk jest osłabienie więzi małżeńskich, a inteligentne dziecko podłapuje nową metodę manipulowania rodzicami. Zosia daje sobie wyperswadować niesienie na barana, pod warunkiem, że rodzice kupią jej ciacho lub czekoladkę.

Warto też pamiętać, że gdy krytykujemy małżonka, zamyka się i nastawia obronnie. Oznacza to, że nie masz szans na przekazanie mu nowych pomysłów. Po szeregu nieprzyjemnych lub wręcz agresywnych uwag krytycznych każda nowa jest spostrzegana jako atak.

Co zrobić?

Na pytanie czy istnieje idealny system wychowawczy muszę jako psycholog odpowiedzieć: nie ma. Każda metoda ma swoje wady i zalety. To co warto robić, to szczere rozmowy na temat wychowywania dzieci. Jeśli naprawdę czujesz potrzebę skrytykowania małżonka, nigdy nie rób tego przy dzieciach. Omówcie różnice w podejściu na osobności w przyjaznej rozmowie. Dobrze jest na początek znaleźć rzeczy, co do których się zgadzacie. Następnie omówcie różnice. Wyjaśnijcie sobie czym się kierujecie postępując w określony sposób. Paweł np. stwierdził, że pracując poza domem cieszy się z każdego kontaktu z córeczką, próbując jej wynagrodzić swą nieobecność. Jego żonie z kolei nie podoba się noszenie Zosi na barana, ponieważ potem Paweł ma problemy z kręgosłupem i jest zbyt wykończony, by choćby porozmawiać wieczorem z żoną. Jeżeli tylko są możliwe kompromisy – należy je wcielić w życie.

Trzy style dyscypliny rodzicielskiej

 Gdy rozmawiacie o swoich pomysłach na wychowywanie dziecka, warto też zdać sobie sprawę z istnienia trzech podstawowych stylów dyscypliny rodzicielskiej i ich skutków. Pierwszy z nich to styl despotyczny (autorytarny). Despota dąży do kształtowania i kontrolowania zachowań swych dzieci za pomocą bezwzględnego egzekwowania ustalonych sposobów postępowania. W jego rodzinie nie ma miejsca na błędy. Wszelkie zachowania niezgodne ze standardami są karane. To typ rodzica dbającego o swój autorytet, jednak nie potrafiącego okazać miłosierdzia dla błędów.

Drugi typ to liberalna (permisywna) forma kontroli, polegająca na unikaniu wszelkiego rodzaju dyscyplinowania. Rodzic tego typu konsultuje z dziećmi wszelkie decyzje. We wszystkim co robią znajduje dobre strony.  Podejście liberalne oznacza zrezygnowanie rodzica z roli wychowawcy, autorytetu, a koncentrację na budowaniu relacji w nadziei, że to wystarczy by dziecko nauczyło się ;odejmować dobre decyzje.

Trzeci z kolei typ to wychowanie racjonalne (autorytatywne). Polega to na stanowczym wymaganiu przestrzegania ustalonych zasad, jednak obejmuje wyjaśnienie dzieciom przyczyny utrzymywania dyscypliny. Rodzic jest elastyczny i potrafi rozróżnić sytuacje, w których należy dziecku okazać łagodność, mimo przekroczenia zasad, wie też, kiedy nie należytego robić. W tym typie wychowawczym rodzic potrafi zarówno być autorytetem dla swoich dzieci, jak okazywać im miłość.

Badania psychologiczne pokazują, że rodzice autorytarni, pozostawiający dzieciom niewielki margines wolności i kontrolujący większość ich aktywności pozbawiają swoje dziecko możliwości budowania pozytywnego obrazu samego siebie i uczą tzw. zewnątrzsterowności – przekonania, że nic nie zależy ode mnie, a wszystko od okoliczności zewnętrznych. U nastolatków metoda ta prowadzi często do buntu czy wręcz agresji. Z kolei rodzice liberalni, unikający kar, dbający o maksymalne zapewnienie dzieciom dobrego samopoczucia uczą dzieci egoizmu, w rezultacie wychowując niedojrzałych samolubów, pozbawionych zdolności samokontroli. Zatem dzieci rodziców autorytarnych bywają agresywne i zbuntowane, ponieważ mają za mało wolności, dzieci rodziców liberalnych są egoistyczne i nieodpowiedzialne, ponieważ tej wolności mają za dużo. Najbardziej sprzyjającą atmosferę w rodzinie tworzy racjonalna metoda kontroli. Dziecko ma wolność rozwoju zainteresowań, przyjaźni itp. a jednocześnie jasną świadomość granic wolności. Słuchają rodziców jako prawdziwego autorytetu, który dba o ich dobro i potrafi uzasadnić stawiane wymagania.

Badania nad stylami wychowawczymi:

Baumrind D. 1966. Effects of authoritative parental control on child behavior. Child Development, 37(4), 887-907.

Chen X, Dong Q, Zhou H. 1997. Authoritative and Authoritarian Parenting Practices and Social and School Performance in Chinese Children. International Journal of Behavioral Development, 21(4): 855-873.

Darling N and Steinberg L. 1993. Parenting style as context: An integrative model. Psychological Bulletin 113(3): 487-496.

Garcia F and Gracia E. 2009. Is always authoritative the optimum parenting style? Evidence from Spanish families. Adolescence 44(173): 101-131.

Fletcher AC, Steinberg L, and Sellars EB. 199. Adolescents’ well-being as a function of perceived interparental consistency. Journal of Marriage and the Family 61(3): 599-610.

Garcia F, Serra E, Garcia OF, Martinez I, Cruise E. 2019. A Third Emerging Stage for the Current Digital Society? Optimal Parenting Styles in Spain, the United States, Germany, and Brazil. Int J Environ Res Public Health. 16(13). pii: E2333

Garcia OF and Serra E. 2019. Raising Spanish Children With an Antisocial Tendency: Do We Know What the Optimal Parenting Style Is? Int J Environ Res Public Health. 16(7). pii: E1089.

Huh D, Tristan J, Wade E and Stice E. 2006. Does Problem Behavior Elicit Poor Parenting?: A Prospective Study of Adolescent Girls. Journal of Adolescent Research 21(2): 185-204.

Kim K and Rohner RP. 2002. Parental Warmth, Control, and Involvement in Schooling: Predicting academic achievement among Korean American adolescents. Journal of Cross-Cultural Psychology 33(2): 127-140.

Martínez I, García JF, and Yubero S. 2007. Parenting styles and adolescents’ self-esteem in Brazil. Psychol Rep. 2007 Jun;100(3 Pt 1):731-45.

Miller JM, Dilorio C, Dudley W. 2002. Parenting style and adolescent’s reaction to conflict: Is there a relationship? J Adolesc Health 31(6): 463-468.

Türkel YD and Tezer E. 2008. Parenting styles and learned resourcefulness of Turkish adolescents. Adolescence. 43(169):143-52.

Waller R, Hyde LW, Klump KL, Burt SA. 2018. Parenting Is an Environmental Predictor of Callous-Unemotional Traits and Aggression: A Monozygotic Twin Differences Study.  J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 57(12):955-963.

Zurcher JD, Holmgren HG, Coyne SM, Barlett CP, Yang C. 2018. Parenting and Cyberbullying Across Adolescence.Cyberpsychol Behav Soc Netw. 21(5):294-303.