Budowanie charakteru: niedoceniany klucz do rozwoju

Admin Top wspieranie rozwoju Wychowanie 28 lutego 2024 | 0

W dzisiejszych czasach, gdy pedagogika koncentruje się na podkreślaniu konieczności zaspokajania potrzeb dziecka, możemy zapomnieć o fundamentalnej roli, jaką odgrywa kształtowanie charakteru. Przyjrzymy się zatem, czym dokładnie jest charakter, dlaczego jego rozwój jest tak ważny oraz jak możemy pracować nad budowaniem silnego i moralnego charakteru w sobie i naszych bliskich, opierając się na uniwersalnych wartościach moralnych.

"Dobrzy rodzice dają dziecku więcej niż miłość i zaspokojenie potrzeb. Muszą też zaplanować, w jaki sposób będą kształtować jego charakter."

Andrew Mullins Tweet

Czym jest kształtowanie charakteru?

Według A. Mullinsa charakter jest wymiarem osobowości, rozwijającym się wskutek edukacji moralnej. Jest niezależny od genów i innych uwarunkowań biologicznych.

Pewne cechy osobowości – takie jak np. wrażliwość emocjonalna, czy impulsywność są w dużej części zależne od temperamentu i właściwości układu nerwowego, jednak charakter to odrębny obszar cech.

Owszem, osoba impulsywna będzie miała większą trudność w wypracowaniu zalety powściągliwości niż osoba z natury spokojna, jednak nie jest to niemożliwe.

Mullins podkreśla, że do kształtowania charakteru niezbędne jest zewnętrzne kierownictwo ze strony rodziców i wychowawców, nie rozwija się on sam z siebie.

Dlaczego warto zainteresować się kształceniem charakteru?

Współcześnie kształtowanie charakteru wydaje się jakąś abstrakcją, trącącą myszką, zapomnianym konceptem wychowawczym. Dziś nacisk kładziony jest na ułatwianie realizacji potencjału dziecka, wzmacnianie jego wiary w siebie, poczucia pewności i kompetencji. Jednak bez ukształtowanego charakteru trudno cokolwiek realnie w życiu osiągnąć.

Rodzice zwykle szukają porad dotyczących problemów w skali mikro – na przykład jak radzić sobie ze złymi nastrojami lub trudnymi zachowaniami dziecka czy nastolatka, jednak jest to reaktywny styl wychowawczy. Jeżeli wychowanie koncentruje się na radzeniu sobie z bieżącymi wyzwaniami, przestajemy myśleć o przyszłości. W rezultacie nie wiemy, jak wychować człowieka potrafiącego postawić sobie i realizować jasne, długoterminowe cele, ponieważ sami je tracimy z oczu, przytłoczeni codziennymi troskami.

Do wychowania człowieka szczęśliwego i dojrzałego niezbędne jest kształtowanie jego charakteru. Nauczenie go, by kierował się wartościami nadającymi życiu sens i pomagającymi w dążeniu do celu.

Jak kształtować charakter?

Fundamentem budowania charakteru jest wpajanie i realizacja konkretnych wartości moralnych. Joseph i Edna Josephson, założyciele „Institute of Ethics”, proponują model oparty na sześciu filarach charakteru: zaufanie, szacunek, odpowiedzialność, sprawiedliwość, troska oraz solidarność. Każda z tych wartości może być rozwijana poprzez konkretne działania i postawy, które należy wdrażać i pielęgnować zarówno w życiu osobistym, jak i społecznym.

Proponowane przez badaczy podejście jest o tyle dobre, że pokazuje konkretne normy moralne, których przestrzeganie jest praktycznym wyrazem siły charakteru:

Sześć filarów charakteru.

Zaufanie:

Bądź uczciwy.
Nie oszukuj, nie kłam, nie kradnij.
Bądź integralny – działaj zgodnie z wyznawanymi wartościami.
Gdy coś obiecasz – wykonaj to, dotrzymuj słowa.
Bądź lojalny.

Troska

Dbaj o dobro innych.
Bądź współczujący.
Wyrażaj wdzięczność.
Wybaczaj.

Sprawiedliwość:

Postępuj według zasad.
Dziel się z innymi.
Słuchaj innych, bądź otwarty na to, co mają do powiedzenia.
Nie wykorzystuj innych ludzi.

Odpowiedzialność:

Wykonuj swoje obowiązki.
Staraj się wykonać je jak najlepiej.
Bądź wytrwały i staraj się pokonać trudności.
Rozwijaj samokontrolę i samodyscyplinę.
Myśl, zanim coś zrobisz lub powiesz, bierz pod uwagę konsekwencje, nie działaj pod wpływem impulsu.
Bądź odpowiedzialny za swoje słowa, działania i postawy.

Szacunek:

Stosuj w życiu Złotą Zasadę – traktuj innych tak, jak ty byś chciał być traktowany.
Akceptuj różnice.
Bądź uprzejmy dla innych.
Panuj nad złością.
Nie przeklinaj, nie obrażaj, nie wyzywaj innych.
Bierz pod uwagę emocje innych ludzi.

Postawa obywatelska:

Wykonuj swoje zadania, dzięki którym twój dom, szkoła, dzielnica będą lepszym miejscem.
Współpracuj z innymi.
Bądź dobrym sąsiadem, kolegą.
Dokonuj wyborów, które są bezpieczne nie tylko dla ciebie, ale innych ludzi.
Chroń środowisko naturalne.

Za: "Character counts"

Na ile są to wartości uniwersalne?

Oczywiście podział ten jest w pewnym stopniu arbitralny i może wymagać dostosowania do konkretnej rodziny i kultury, jednak stanowi dobry punkt wyjścia do pracy.

Aby przełożyć teorię na praktykę warto przygotować wyjściowy zestaw zalet, które chcielibyśmy rozwijać w naszej rodzinie ustalić normy – czyli wskazać konkretne zachowania, po których widać czy dana zaleta jest wykorzystywana. Rozmawiając o tym musimy wziąć pod uwagę wiek poszczególnych domowników.

Dla przykładu – jeśli chcemy kształtować odpowiedzialność, możemy ustalić zasady:

Dla trzylatka – „Sprzątaj wieczorem zabawki i ubranka, odkładaj je na miejsce. Nakrywaj sztućce do stołu przy rodzinnych posiłkach, podlewaj kwiatek u siebie w pokoju.”
Dla jedenastolatka – „Zaraz po powrocie ze szkoły przejrzyj notatki z lekcji, jeśli masz większe projekty wymagające więcej pracy – zapisuj je w kalendarzu. Codziennie czyść kuwetę kotu i dbaj, by miał zawsze wodę i odpowiednią ilość suchej karmy. Odkładaj czyste naczynia ze zmywarki”. Itp.

Z kolei troskę możemy kształtować zasadami: „Jeśli brat płacze, zawsze zapytaj, czy możesz mu jakoś pomóc i o ile jesteś w stanie to zrób to.”

W niektórych przedszkolach, szkołach lub rodzinach stosuje się system pracy nad jakąś zaletą przez cały miesiąc. Takie podejście sprzyja utrwaleniu kształtujących się nawyków.

Temat kształtowania charakteru i rozwijania zalet warto włączyć do rodzinnych rozmów. Jest to tym bardziej wartościowe, że pozwala wyjść poza perspektywę koncentrowania się tylko na problemach. A przecież dzieci często narzekają, że rodzice zwracają na nie uwagę tylko, gdy pojawiają się problemy. Pracując nad charakterem możemy przenieść ciężar wychowania na rozwijanie dobrych stron dziecka.