Krytyka z szacunkiem dla człowieka

Umiejętność wypowiadania oraz przyjmowania słów krytyki jest kluczowa dla rozwoju a w gruncie rzeczy dla istoty bycia człowiekiem. Jednak wielu osobom sprawia to ogromną trudność. Nie chcemy urazić, zranić drugiej osoby i być może unikamy w ogóle wypowiadania nieprzyjemnych ocen. Czasem mamy w tym rację.

Podstawa

„Nigdy nie dotrzesz co celu, jeśli będziesz się zatrzymywał i rzucał kamieniami w każdego szczekającego psa” Winson Churchill

Gdy zastanawiamy się nad tym, czy wypowiedzieć słowa krytyki czy nie – podstawowym pytaniem jest – czy jest to naszym obowiązkiem? Na przykład widzę, że córka koleżanki ubrała się  w ubranie, moim zdaniem nieestetyczne i szpecące ją. Czy powinnam wyrazić krytykę i doradzić, jak ma się ubrać? Niekoniecznie. Dziewczyna nie łamie swoim ubiorem żadnych norm społecznych, nie jesteśmy za nią odpowiedzialni ani nie poprosiła nas o poradę. Inny przykład – obcy nam człowiek ruga na ulicy swoje dziecko, używając wulgarnych słow. Łamie normę społeczną polegającą na nie używaniu wulgaryzmów, do tego stanowi niewłaściwy wzorzec zachowania dla dziecka. W takim wypadku można wypowiedzieć słowa krytyki.

Jednak samo prawo do krytyki to nie wszystko. Warto zastanowić się – po co chcemy tę krytykę wypowiedzieć. Jeśli dla uzyskania moralnej satysfakcji z wykazania swej wyższości, lub po prostu z nudów – postawa ta znajdzie wyraz w mowie ciała. Dlatego zawsze intencją wypowiadania uzasadnionej krytyki powinno być pragnienie, by pomóc drugiemu człowiekowi w staniu się lepszą osobą. Nasze intencje znajdują odzwierciedlenie w gestach, postawie ciała oraz w intonacji.

Jak nie wyrażać krytyki?

„Krytykować, potępiać i narzekać potrafi każdy głupiec – i większość głupców to robi. Ale aby zrozumieć i darować, potrzeba charakteru i samokontroli.”

Dale Carnegie.

Krytyka będzie destrukcyjna jeśli nie dotyczy konkretnych zachowań, a cech przypisywanych drugiej osobie. Na przykład; „Jesteś strasznym bałaganiarzem”.  Z cechą osobowości nic nie da się zrobić, z zachowaniem – owszem. Tak samo nic nie wniesie krytyka zbyt ogólna (nawet jeśli dotyczy zachowania, nie osoby), np: „Bo ty zawsze bałaganisz”.

Wyrażanie krytyki nie odniesie pozytywnego skutku jeżeli jest traktowana jako jedyna możliwa, nie znosząca sprzeciwu właściwa ocena sytuacji, np. „Uderzyłeś siostrę i przez to płacze” – uwaga wypowiedziana w sytuacji gdy to siostra zaatakowała brata, a on tylko przytrzymał jej ręce i nie pozwolił, by go uderzyła i teraz próbuje to wytłumaczyć, ale nie dopuszcza się go do głosu.

Zła krytyka z góry zakłada, jakie były intencje drugiej osoby. Np. „Powiedziałeś to po to, by ją zranić”. Niewłaściwy sposób wyrażania krytyki to też mówienie jej nie wprost (np. „byłoby dobrze, gdyby ktoś w końcu tu posprzątał”), lub gdy przybiera formę bierno- agresywną – pozornego komplementu (np. „całkiem dobry obiad, jak na osobę, która kompletnie nie umie gotować”). Niekonstruktywna jest też z reguły krytyka zawstydzająca drugą osobę – a zatem wypowiedziana publicznie w obecności innych (np. ganienie zachowania ucznia przed całą klasą).

Jak wyrażać krytykę?

˝Co innego jest złośliwie krytykować i zaczepiać, a co innego poprawić i błędy prostować, podobnie jak pochwały różnią się od pochlebstw˝ Mikołaj Kopernik

Jak w takim razie wypowiadać słowa konieczne, jednak niemiłe?  Kiedy krytyka jest właściwie wyrażona, staje się narzędziem budowania, a nie niszczenia relacji. Oto kilka wskazówek w tym zakresie:

Przyjmij perspektywę drugiej osoby. Próbuj zrozumieć, dlaczego dana osoba zachowuje się w określony sposób. Może być to wynikiem stresu, niewiedzy, czy braku umiejętności. Zrozumienie tego może pomóc Ci w formułowaniu konstruktywnej krytyki. Praktykuj empatię. Pamiętaj, że wszyscy popełniamy błędy i wszyscy jesteśmy w trakcie uczenia się. Bądź łaskawy i wyrozumiały, podczas gdy pomagasz innym rosnąć i się rozwijać.

Skoncentruj się na konkretnym zachowaniu, a nie na osobie i jasno wyraź swoje oczekiwania. Zamiast mówić na przykład: „Jesteś bałaganiarzem”, powiedz: „Zauważyłam, że zostawiłeś ręcznik na podłodze w łazience. Przez to błyskawicznie się brudzi i zaczyna gnić. Proszę, pamiętaj o powieszeniu go na wieszaku.”  Jeszcze lepszym sposobem (o ile mamy czas na rozmowę) jest zapytanie rozmówcy o to, jaki ma pomysł, by w przyszłości zapobiec krytykowanej sytuacji.

Bądź konsekwentny. Jeżeli krytykujesz określone zachowanie, upewnij się, że jesteś konsekwentny w swoich oczekiwaniach. Jeżeli pewne zachowanie jest nieakceptowalne, powinno być takie zawsze, a nie tylko od czasu do czasu.

Upewnij się, że druga osoba rozumie, dlaczego jej zachowanie jest problemem. To jest szczególnie ważne podczas rozmów z dziećmi, które nie zawsze rozumieją dlaczego dorośli się zdenerwowali czy jakie konkretnie zachowanie było niewłaściwe. Dla przykładu – przedszkolak może naprawdę nie rozumieć, dlaczego rysowanie po ścianie jest złe, a po kartce dobre. Jednak ten problem  może pojawić się też u dorosłych, zwłaszcza jeśli dana osoba nie miała wcześniej do czynienia z jakąś sytuacją. Tu przykładem może być dziewczyna, zatrudniona jako kelnerka, której nikt nie wytłumaczył, że nie może w przerwie między obsługą klientów przeglądać smartfona, bo to wygląda nieprofesjonalnie.

Dodaj miłe słowo. Łatwiej jest przełknąć krytykę, o ile jest okraszona czymś pozytywnym. Na przykład „Doceniam jak szybko posprzątałeś, jednak  w rezultacie pod szafkami jest sporo kurzu, który przy byle podmuchu na nowo zaśmieci podłogę”.   Pamiętaj jednak, aby nie szukać pozytywów na siłę. Sztuczne pochwały są łatwe do wykrycia i mogą zaszkodzić Twojej wiarygodności, a czasem mogą wręcz brzmieć groteskowo.

Wybieraj swoje bitwy. Nie każde zachowanie wymaga interwencji. Zastanów się, które z nich są naprawdę ważne i skup się na nich. Ktoś kto wciąż krytykuje innych szybko osiąga punkt, w który ludzie przestają go słuchać i są zirytowani na sam jego widok. Tutaj dochodzimy do ostatniego ważnego punktu w wyrażaniu krytyki:

Zarządzaj swoimi emocjami. Zastanów się, co chcesz osiągnąć i czy Twoje działania przyczyniają się do tego celu. Jeśli w złości krzyczysz na drugą osobę trudno ci jasno wyrazić – o co chodzi. Pojawiają się wtedy teksty typu: „Ile razy mam powtarzać, że nie wolno? Co ja ci mówiłam?”  No właśnie – co?  W złości trudno nam jasno nazwać, co jest nie tak. Poza tym może wam się przydarzyć taka sytuacja, jak pewnemu tatusiowi w parku, który krzyczał na kilkuletniego synka, a gdy w końcu przestał, synek z troską się spytał; „No i co, już ci lepiej, tatusiu?”

Pamiętaj, że konstruktywna krytyka to narzędzie służące do pomocy i rozwoju, a nie do poprawy swojego samopoczucia czy wyładowania swoich negatywnych emocji. Stosuj ją mądrze, a zobaczysz, jak poprawia się jakość Twoich relacji interpersonalnych.